In het dagelijkse leven zijn intimiteit en seksualiteit niet altijd even makkelijk bespreekbaar. Voor velen hebben deze onderwerpen te maken met waarden en normen, de opvoeding die je hebt genoten.
Mensen met een beperking hebben vaak weinig kennis van het eigen lichaam, omdat zij niet of onvoldoende zijn geïnformeerd over intimiteit en seksualiteit. Dat kan tot gevolg hebben dat zij een vertekend beeld hebben van, of onzeker zijn over het eigen lichaam.
Seksuele voorlichting is in dat verband gewenst. Het is belangrijk dat deze voorlichting aansluit bij het sociaal-emotionele ontwikkelings- en kennisniveau van iemand. Seksualiteit verrijkt je leven, dat gun je iedereen. Ieder mens heeft recht op seksualiteit, óók mensen met een verstandelijke beperking.
Seksuele ontwikkeling
De ontwikkeling van seksualiteit en lichamelijkheid begint in de babytijd en doorloopt daarna verschillende fases. Het is belangrijk te weten dat ieder mens zich in een verschillend tempo ontwikkelt en dat de fases dus niet zo ‘strikt’ verlopen als hier weergegeven.
0 tot 4 jaar: Ontdekken en onderzoeken
◾Ontdekken van de wereld via de zintuigen.
◾Onderzoeken van het eigen lichaam en dat van de ander.
◾Ontwikkelen van sociale normen: een ‘beetje’ leren wat wel en niet mag.
◾Ontdekken van de sekse-identiteit: weten dat je een jongen of meisje bent.
◾Taalontwikkeling: (vieze) woorden leren.
4 t/m 7 jaar: Oriëntatie op (intieme) relaties
◾Ontwikkeling van vriendschappen.
◾Seksuele spelletjes (vadertje/moedertje of doktertje spelen).
◾Grote interesse in voortplanting.
◾Leren van ‘seksuele gedragsregels’ (geen uitingen van seksualiteit waar anderen bij zijn).
8 t/m 11 jaar: Begin van de puberteit: schaamte en interesse
◾Begin puberteit (bij meisje rond hun 10e en jongens rond hun 12e jaar).
◾Meer schaamte.
◾Interesse in seks in de media.
◾Fantaseren en dromen over seks.
◾Zelfbevrediging in privéomgeving
12 t/m 15 jaar: Groei in lichaam en gedrag
◾Grote lichamelijke veranderingen.
◾Onzekerheid over het eigen lichaam.
◾Stemmingswisselingen.
◾Seksuele interesse in leeftijdsgenoten.
16 jaar: Omgaan met liefde en seks
◾Meer ervaringen met de liefde en seks.
◾Eerst kortere en daarna langere verkeringen.
◾Meer interactie met betrekking tot seks (onderhandelen, wensen en grenzen duidelijk maken).
Vanaf 18 jaar en verder
◾Langere relaties en grotere emotionele betrokkenheid bij de partner.
◾Het merendeel heeft ervaring met geslachtsgemeenschap vanaf 18 jaar.
Ontwikkelingsniveaus
Op het gebied van seksualiteit zijn drie ontwikkelingsniveaus te onderscheiden: het verstandelijke of cognitieve niveau, het emotionele niveau en het sociale niveau
- Het verstandelijke of cognitieve niveau is van invloed op wat iemand kan begrijpen en aan vaardigheden kan ontwikkelen. Wat begrijpt iemand op het gebied van seksualiteit? Kent hij de biologische verschillen tussen man en vrouw?
- Het emotionele niveau heeft te maken met gevoel, beleving en gemoedstoestand. Hoe beleeft iemand zichzelf, de ander, vriendschappen, aanrakingen en seksualiteit? En hoeveel kan iemand aan?
- Het sociale niveau uit zich in gedrag naar jezelf en de ander. Hoe gaat iemand om met seksualiteit ten opzichte van zichzelf en anderen? Kan iemand omgaan met gevoelens en grenzen van de ander?
Bij veel mensen met een verstandelijke beperking of psychosociale problemen blijven de sociale en vooral de emotionele ontwikkeling achter bij de cognitieve en lichamelijke ontwikkeling. Er is dan een groot verschil tussen wat iemand ‘kan’ en ‘aankan’. Zo kan iemand in staat zijn om met een ander te vrijen, maar door een lage emotionele ontwikkeling weinig zicht hebben op wat zijn gedrag bij anderen oproept. Dit maakt iemand kwetsbaar bij het overgaan van grenzen.
Voordelen van goede seksuele voorlichting
- Je wordt mondiger, waardoor je een beter beeld krijgt van jezelf. Wie ben ik en wat kan ik?
- Je leert een mening te vormen en je wensen kenbaar te maken.
- Je krijgt informatie en leert vaardigheden aan.
- Je krijgt respect voor jezelf en voor anderen.
- Je ontwikkelt een positief zelfbeeld.
- Je bent je bewust van je eigen waarden, normen en mogelijkheden en die van een ander.
- Je kunt goede beslissingen nemen op het gebied van relaties en seksualiteit.
- Je leert op te komen voor jezelf, ‘nee’ te zeggen en grenzen aan te geven.
Seksuologie
Bij Zo eigen kunnen mensen terecht met vragen rondom uiteenlopende seksuele en relationele klachten of problemen. Dit kan onder andere betrekking hebben op:
- Seksuele problemen in samenhang met psychische problematiek.
- Seksualiteit en ontevredenheid.
- Vragen rondom intimiteit en het eigen lichaam.
- Onzekerheid over het eigen lichaam.
- Verschil in seksuele verlangens, wensen en behoeften ten opzichte van de partner.
- Problemen met opwinding.
- Pijn bij het vrijen.
- Voorlichting aan de hand van boeken en materialen.
- Vragen en onzekerheden met betrekking tot geaardheid.
- Twijfels aan jezelf.
- Keuzes maken in het leven.
- Onderzoeken van een kinderwens.
- Vragen van pubers met betrekking tot ontwikkeling, gevoelens, onzekerheden en geaardheid.
Wat kan Zo eigen betekenen?
Maakt op professionele wijze het onderwerp seksualiteit bespreekbaar en gaat daarbij uit van het belevingsniveau van de cliënt.
Is gespecialiseerd in het geven van voorlichting en beschikt over passend voorlichtingsmateriaal, zoals werkboeken, spellen, beeldmateriaal en daarvoor ontworpen lesmateriaal. Om de hulpvraag duidelijk te krijgen, wordt onder andere gewerkt met de ‘hermeneutische cirkel’.
Kan – eventueel samen met ouders, verwanten of hulpverleners – met de cliënt de kinderwens bespreken als dit aan de orde is.